Senet, Türk Ticaret Kanunu’na göre kıymetli evraklar arasında yer alan, borç ve alacak ilişkilerini düzenlemek amacıyla kullanılan önemli bir hukuki belgedir. Gerek bireysel gerekse ticari ilişkilerde sıkça başvurulan senet, taraflar arasında güven oluşturur ve tahsil süreçlerini kolaylaştırır. Bu yazıda, senetle ilgili bilinmesi gereken tüm detayları, hukuki boyutlarını ve uygulamada dikkat edilmesi gereken noktaları kapsamlı bir şekilde ele alacağız.
1. Senet Türleri ve Özellikleri
Senetler içeriklerine ve kullanım amaçlarına göre farklı türlerde düzenlenebilir. Türk hukukunda senetler genelde kambiyo senetleri olarak bilinen üç ana başlık altında toplanır:
- Poliçe: Alacaklının, borçludan başka bir kişiye ödeme yapmasını istediği bir senet türüdür. Genellikle uluslararası ticarette kullanılır.
- Bono (Emre Muharrer Senet): Borçlunun, belirli bir tarihte alacaklıya borcunu ödeyeceğini taahhüt ettiği senet türüdür.
- Çek: Banka aracılığıyla ödeme yapılmasını sağlayan bir senet türüdür.
Bu yazıda ağırlıklı olarak bono, yani emre muharrer senetler üzerinde durulacaktır.
2. Senet Nedir ?
Senet, bir borç ilişkisinin yazılı hale getirilmiş halidir. Hukuki anlamda, senet düzenleyen kişi (borçlu), belirlenen bir tarihte senette belirtilen tutarı, belirtilen kişiye (alacaklı) ödemeyi taahhüt eder. Bu belge, borç ilişkisini güvence altına alır ve yaşanabilecek uyuşmazlıkların önüne geçilmesini sağlar.
3. Senet Kullanım Alanları
- Ticari İşlemler: Şirketler arasındaki mal ve hizmet satışlarında sıklıkla kullanılır.
- Bireysel Borçlanmalar: Özel kişiler arasında düzenlenen borç ilişkilerinde tercih edilir.
- Kredi ve Finansal İşlemler: Bankalar ve finans kuruluşları tarafından ödeme garantisi olarak kullanılır.
- Gayrimenkul İşlemleri: Kiralama veya satın alma işlemlerinde senet sıkça başvurulan bir yöntemdir.
4. Senet Nasıl Doldurulur ?
Senedin hukuken geçerli bir belge sayılabilmesi için belirli unsurları taşıması gerekmektedir. Eksik ya da hatalı düzenlenen bir senet hukuki anlamda geçersiz sayılıp alacaklının hak kaybına uğramasına neden olabilir. Senet nasıl doldurulur ? ve Senette yazılı olması gerekenler nelerdir ? sorularının cevabı şu şekildedir;
- Senet Kelimesi: Belgenin üzerinde “senet” veya “bono” kelimesi açıkça yazılmalıdır.
- Kayıtsız ve Şartsız Ödeme Taahhüdü: Senet herhangi bir koşula bağlı olmaksızın ödeme yapılacağını taahhüt etmelidir.
- Ödenecek Tutar: Borcun miktarı hem rakamla hem de yazıyla yazılmalıdır. İkisi arasında çelişki varsa yazıyla yazılan tutar esas alınır.
- Ödeme Yeri: Senedin ödenecek yeri belirtilmelidir. Bu yer belirtilmezse düzenlenme yeri ödeme yeri sayılır. Düzenleme yeri de yazılmamış ise senet geçersizdir.
- Ödeme Tarihi: Borcun ödeneceği tarih açıkça belirtilmelidir.
- Alacaklı ve Borçlu Bilgileri: Tarafların tam isimleri ve adresleri senette yer almalıdır.
- Borçlunun İmzası: Senedin geçerli olabilmesi için borçlu kişinin ıslak imzası bulunmalıdır.
Bu unsurlardan biri eksikse senet hukuken geçersizdir.
5. Senet Düzenlerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Senet düzenlerken tarafların dikkat etmesi gereken önemli noktalar vardır. Aşağıda, hem alacaklı hem de borçlu taraf için dikkat edilmesi gerekenler sıralanmıştır:
a. Senet Düzenlenirken Alacaklı Tarafından Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Borçlunun kimlik bilgileri ve adresinin doğru şekilde yazıldığından emin olun.
- Ödeme tarihinin açık ve net bir şekilde yazılmasını sağlayın.
- Tutarın hem sayıyla hem de yazıyla yazıldığını kontrol edin.
- Borçlunun imzasının kendisi tarafından ıslak imza olarak atıldığından emin olun.
- Senedi teslim alırken kopyasını saklayarak hukuki güvence oluşturun.
b. Senet Düzenlenirken Borçlu Tarafından Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Senet üzerinde belirtilen borç tutarını kontrol edin.
- Ödeme tarihini ve ödeme şartlarını dikkatlice inceleyin.
- Okumadan asla senet imzalamayın.
- Senet üzerinde düzeltme yapılacaksa yapılan düzeltmenin yanına paraf atın.
6. Senet Ödenmezse Ne Olur Ve Senet Nasıl Tahsil Edilir ?
Senet, bir borcun ödeneceğini taahhüt eden yazılı bir belgedir ve yasal bir evraktır. Eğer bir senet vadesi geldiğinde ödenmezse, borçlu taraf çeşitli hukuki süreçlerle karşı karşıya kalabilir. İlk olarak, alacaklı borçluyu ödeme yapması için yazılı olarak uyarabilir. Bu durumda, borcun iyi niyetle çözülmesi için taraflar arasında anlaşmaya varılabilir. Ancak ödeme yapılmazsa, alacaklı noter kanalıyla protesto çekebilir ve borcun ödenmediğini resmi olarak belgeleyebilir.
Protestodan sonra borç halen ödenmezse, alacaklı icra takibi başlatabilir. İcra dairesine başvurarak borçlunun mal varlığına haciz koydurma talebinde bulunabilir. Haciz işlemleri, borçlunun banka hesaplarından taşınmaz mallarına kadar uzanabilir. Bu süreçte, borçlu haczi durdurmak için ödeme yapabilir ya da itirazda bulunabilir.
Senetin tahsil edilmesi sürecinde yasal prosedürlere uygun hareket edilmesi önemlidir. Bu nedenle, tarafların bir avukat aracılığıyla süreçleri yönetmesi faydalı olacaktır. Ödenmeyen senetler hem borçlunun maddi hem de itibari durumunu etkileyebilir, çünkü bu tür olaylar finansal geçmişi olumsuz etkileyebilir ve ileride kredi veya başka finansal işlemlerde zorluklara yol açabilir.
Senet, ödeme tarihi geldiğinde ödenmezse alacaklı avukat aracılığı ile hukuki süreç başlatarak alacağını tahsil edebilir. Bu durumda avukat tarafından aşağıdaki işlemler yerine getirilerek alacak tahsil edilir.
- Protesto Çekme: Senet ödenmediği takdirde noter aracılığıyla protesto çekilebilir.
- İcra Takibi: Senedin ödenmemesi durumunda icra takibi başlatılabilir.
- Haciz İşlemleri: Borç ödenmezse borçlunun mal varlığına ve banka hesaplarına haciz koyulabilir.
7. Senet Zamanaşımı Süresi Nedir ?
Senetlerde zamanaşımı süresi Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilmiştir. Zamanaşımı süresi şu şekildedir;
- Vade tarihinden itibaren 3 yıl: Hamilin, asıl borçluya (senedi düzenleyene) karşı başvuru süresidir.
- Avalistlere (kefillere) karşı dava açma süresi de 3 yıldır.
- Rücu hakkı için zamanaşımı: Eğer hamil, bonoyu ödeyen bir cirantaya veya kefile karşı rücu etmek istiyorsa, zamanaşımı süresi ödeme tarihinden itibaren 1 yıldır.
- Zamanaşımı süresi dolmuş bir senet için alacaklı hukuki işlem başlatamaz. Bu nedenle, alacaklıların senet vadesini ve zamanaşımı süresini dikkatle takip etmesi gerekir.
8. Senet Örneği
Örnek senet taleplerine istinaden aşağıda basit bir senet örneği sunulmuştur:
9. Senet Tahsilinde Avukatın Önemi
Senetten kaynaklı hukuki uyuşmazlıklarda alanında uzman bir avukat ile birlikte sürecin yürütülmesi tarafların haklarını koruyan ve tahsilat süreçlerini kısaltan son derece önemli bir konudur. Avukatın bu konuda müvekkillerine vereceği hukuki danışmanlık ve avukatlık hizmeti temelde şunlardır;
- Borç-alacak ilişkilerinde tarafların haklarını koruyacak şekilde senetlerin hazırlanmasına yardımcı olur.
- Mevcut senetlerin hukuki uygunluğunu inceler ve eksiklikleri tespit eder.
- Vadesi gelmiş ancak ödenmemiş senetlerin tahsilatı için yasal yolları başlatır.
- İcra takibi sürecini yürütür ve borçluya ödeme emrinin tebliği ile tahsili sürecini yürütür.
- Senet alacağı tahsil edilemezse, borçlunun mal varlığına yönelik haciz işlemleri başlatır.
- Borçluya ait taşınır veya taşınmaz malların tespiti ve satışını organize eder.
- Borçluyla anlaşma yoluna giderek dostane çözüm yöntemlerini uygular.
- Tahsilatı hızlandıracak protokoller hazırlar.
- Senetle ilgili sahtecilik, dolandırıcılık veya itiraz gibi durumlarda mahkemelerde dava açar ve hukuki temsil ve savunma sağlar.
- Alacaklının haklarını etkin şekilde savunup tahsil sürecinin hızlı ve sancısız yürümesini sağlar.
10. Emsal Yargıtay Kararları
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi E. 2015/24989 K. 2016/1769 T. 21.1.2016
Bu kararda, takip dayanağı çekin keşide tarihinde tahrifat yapıldığı ve bu düzeltmedeki paraf imzanın keşideciye ait olmadığı iddiası incelenmiştir. Yargıtay, senetteki düzeltmelerin borçlu keşideci tarafından paraf edilmesi gerektiğini, aksi halde bu değişikliklerin geçersiz sayılacağını belirtmiştir. Bu durumda, keşide tarihindeki düzenlemeye dair keşideci borçlunun onayı olmadığından, söz konusu değişiklik geçerli değildir. Alacaklı tarafından yeni bir bilirkişi incelemesi talep edilmediği ve ispat yükü de alacaklıda olduğu dikkate alındığında, çekin keşide tarihinin tahrifattan önceki tarih olduğunun kabulü gerekir. Bu tarihe göre yapılan ibraz ise 10 günlük süreden sonra olup, alacaklı takip haklarını kaybetmiştir. Takibin iptaline karar verilmesi gerekir.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi E. 2019/8105 K. 2020/6824 T. 09.07.2020
Bu kararda, takip dayanağı belgenin kambiyo senedi niteliğinde bono olduğu belirtilmiştir. Dava konusu olayda, takip dayanağı senedin tanzim ve takip tarihi itibarıyla yürürlükte bulunan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 661, 662 ve 663. maddelerinin uygulanması gerektiği vurgulanmıştır. TTK’nun 661. maddesi uyarınca bonolar için 3 yıllık zamanaşımı öngörülmüştür. Bu süre içinde alacaklının hakkını aramaması durumunda, zamanaşımı nedeniyle alacak talebi düşer.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi E. 2016/30753 K. 2018/3924 T. 30.04.2018
Bu kararda, borçlunun takibin kesinleşmesinden sonraki dönemde borcun zamanaşımına uğradığını ileri sürmesi durumunda, İcra ve İflas Kanunu’nun 33/a maddesi hükmünün kıyasen uygulanacağı belirtilmiştir. Ayrıca, ilamın zamanaşımına uğradığı veya zamanaşımının kesildiği ya da durduğu iddialarının icra mahkemesi tarafından resmi belgelere dayanarak inceleneceği ve icranın geri bırakılmasına veya devamına karar verileceği ifade edilmiştir.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin 2013/14724 E., 2013/23326 K. Sayılı Kararı
Bu kararda, senedin metin kısmında ve üst kısmında farklı vade tarihlerinin yazılı olduğu, bu durumda çift vadenin bulunması nedeniyle senedin bono (kambiyo senedi) vasfında olmadığı belirtilmiştir. Yargıtay, senette çift vade bulunmasının senedin geçerliliğini ortadan kaldırdığına hükmetmiştir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2017/714 E., 2017/639 K. Sayılı Kararı
Bu kararda, bonoda bulunması gereken zorunlu unsurların eksikliği durumunda senedin bono niteliğini kaybedeceği vurgulanmıştır. Özellikle, senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” ibaresinin bulunmaması, kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadinin yer almaması gibi eksikliklerin senedin geçersizliğine yol açacağı belirtilmiştir.
Yargıtay 19. Hukuk Dairesi’nin 2014/2523 E., 2014/11130 K. Sayılı Kararı
Bu kararda, senette bedelin hem yazı hem de rakamla belirtilmesi durumunda, aralarında farklılık varsa yazı ile belirtilen tutarın esas alınacağı ifade edilmiştir. Ayrıca, senette birden fazla bedelin gösterilmiş olması halinde en az olan bedelin geçerli kabul edileceği belirtilmiştir.
11. Sıkça Sorulan Sorular
Yazımızda Senetler ile ilgili en çok sorulan sorular yanıtlanmıştır. Senetler ile ilgili yazımızda cevaplamış olduğumuz bize en çok sorulan sorular şunlardır;
Senet nedir ve nasıl doldurulur ?
Senet türleri nelerdir ?
Senet hazırlarken dikkat edilmesi gerekenler nedir ?
Senet iptali nasıl yapılır ?
Senet geçerlilik süresi nedir ?
Senet ile çek arasındaki fark nedir ?
Boş senet nasıl doldurulur ?
Senet doldurulurken yapılan hatalar nelerdir ?
Hukuki olarak geçerli bir senet nasıl hazırlanır ?
Senet borcunu ödemediğimde ne olur ?
12. Sonuç
Senetler, özellikle de ticari hayatta taraflar arasında güvenli bir finansal güven aracı olarak önemli bir rol oynar. Ancak, bu araçların doğru şekilde düzenlenmesi ve kullanılması, olası riskleri minimize etmek açısından kritik öneme sahiptir. Ticari faaliyetlerde senetlerin avantajlarından yararlanmak için hukuki düzenlemelere uyulmalı ve taraflar arasında şeffaf bir iletişim sağlanmalıdır. Detaylı bilgi için İstanbul Başakşehir ilçesinde bulunan Sarıgül Hukuk Bürosu – Avukat Doğukan Sarıgül ile iletişime geçebilirsiniz.